Nemendur 10. bekkja í grunnskólum landsins standa nú frammi fyrir því að skólaskyldu þeirra lýkur á allra næstu dögum og þeir þurfa nú að taka mikilvægar ákvarðanir um framhaldið. Ætla þeir í áframhaldandi nám? Ætla þeir að reyna fyrir sér á vinnumarkaði? Hvaða nám ætla þeir að sækja um og í hvaða skóla? Umsóknarfrestur um nám í framhaldsskóla rennur út núna 10. júní en mikilvægt er að nemendur taki vel ígrundaðar ákvarðanir og velji þá leið sem endurspeglar áhugasvið þeirra og hæfileika og sé í takt við framtíðaráform þeirra.
Hærra brottfall úr framhaldsskóla á Íslandi
Langflestir nemenda, eða um 95%, fara beint í framhaldsskóla að loknum grunnskóla en margir heltast úr lestinni strax á fyrstu árum framhaldsnámsins. Brottfall úr námi er hærra hér en í flestum öðrum löndum OECD og hefur hlutfallið haldist nokkuð stöðugt síðustu áratugi. Þar að auki ljúka færri Íslendingar framhaldsskólanámi á tilsettum tíma en í hinum OECD löndunum.
Lítt ígrundað námsval og áhersla á bóknám ástæður fyrir brottfalli
Ástæðurnar fyrir hærra brottfalli úr námi á Íslandi eru taldar vera lítt ígrundað námsval nemenda og áhersla á bóknám í íslensku samfélagi en íslenskir nemendur velja mun sjaldnar starfsnám en jafnaldrar þeirra í öðrum löndum OECD.
Aðeins um 20% þeirra ungmenna sem hefja nám í framhaldsskóla strax að loknum grunnskóla velja iðnnám og eru byggingar- og mannvirkjagreinar og rafiðngreinar vinsælastar. Aðrar greinar hafa staðið í stað og í sumum þeirra hefur aðsókn minnkað.
Tengsl óvissu um námsval og skuldbindingar til náms
Rannsókn Kristjönu Stellu Blöndal og Bjarneyjar Sifjar Ægisdóttur frá 2013 um tengsl óvissu um námsval og skuldbindingar gagnvart námi og skóla sýnir glögglega hversu mikilvægt er að nemendur taki vel ígrundaðar ákvarðanir um val á námsleið og skóla. Nám sem hentar hæfileikum og áhugasviði ungmenna getur haft áhrif á framgang þeirra og ánægju í námi. Ánægja með námsval hefur jafnframt áhrif á skuldbindingu nemenda til námsins og skólans sem aftur hefur áhrif á það hvort nemendur ljúka námi eða ekki. Því óvissari sem nemendur eru um námsval sitt því minni er skuldbinding þeirra og líkur á brottfalli aukast. Minni skuldbinding birtist í neikvæðari námshegðun, til dæmis með því að vera illa undirbúin fyrir kennslustundir, mæta of seint og skrópa.
Jafnframt sýna nemendur sem eru óvissir um val sitt minni metnað og hafa óljósari framtíðarsýn en þeir sem eru ánægðir með námsval sitt. Þessi tengsl milli óvissu um námsval og skorts á skuldbindingu komu fram að teknu tilliti til bakgrunns nemenda eins og kyns, aldurs og menntunar foreldra, fyrri námsárangurs og hvort sem þeir voru í bóknámi eða starfsnámi.
Rannsóknin sýndi jafnframt að nemendur voru óvissari með námsval sitt eftir því sem þeir voru yngri, því minni menntun sem foreldrar þeirra höfðu, því lægri sem meðaleinkunn þeirra var í 10. bekk og að þeir sem voru í bóknámi voru að jafnaði óvissari en þeir sem voru í starfsnámi.
Nemendur velja námsbraut gagnstætt áhugasviði sínu
Einnig kom fram að því oftar sem nemendur í bóknámi höfðu íhugað að skipta yfir í starfsnám – og öfugt – því óvissari voru þeir um námsvalið. Tengslin voru þó mun sterkari fyrir nemendur sem höfðu íhugað að skipta úr bóknámi í starfsnám. Niðurstöður rannsóknarinnar bentu jafnframt til þess að einhver fjöldi nemenda virtist velja námsbraut í framhaldsskóla gagnstætt áhugasviði sínu og vekur það upp spurningar um hvort nemendur finni fyrir þrýstingi á að fara í bóknám fremur en starfsnám.
Ungmenni í verknámi eiga sér oft einhverja fyrirmynd
Auk þrýstingsins sem ungmenni virðast finna fyrir um að velja bóknám frekar en verknám virðast þeir sem velja verknám oft eiga sér einhverja fyrirmynd innan fjölskyldunnar sem starfar við tiltekna iðngrein. Sagt er frá þessu í fimmta þætti útvarpsþáttarins Kaflaskil á RÚV en þar kemur fram að 90% þeirra nemenda sem völdu starfsnám höfðu einhvers konar þekkingu eða reynslu á verknámi fyrir. Þau ungmenni þekkja því störfin og virðast því eiga auðveldara með að sjá fyrir sér framtíð í þessum greinum.
Öflug náms- og starfsráðgjöf mikilvæg
Til viðbótar við þetta benda bæði íslenskar og breskar rannsóknir til þess að börn og ungmenni velji sér nám og störf sem þau þekkja kringum sig, oft óháð eigin hæfileikum og áhugasviði. Þetta sýnir nauðsyn öflugrar náms- og starfsráðgjafar og mikilvægi þess að kynna fyrir nemendum alla þá flóru starfa sem í boði eru á vinnumarkaði. Brýnt er að efla náms- og starfsfræðslu á yngri stigum grunnskóla en nemendur sem hafa fengið slíka fræðslu yfir lengri tíma byggja val sitt á framhaldsnámi á námsleið fremur en skóla eins og fjallað hefur verið um áður. Einnig skiptir máli að nemendur læri að þekkja hæfileika sína, persónulega færni, styrkleika og veikleika. Þetta styður þá í að taka vel ígrundaðar og upplýstar ákvarðanir um áframhaldandi nám, ekki síst þegar þeir standa frammi fyrir ákvörðunum sem geta haft áhrif á framtíð þeirra.
Stækkaðu framtíðina kynnir börn og ungmenni fyrir fjölbreyttum störfum
Markmið Stækkaðu framtíðina er að kynna nemendum margskonar störf á vinnumarkaði með hjálp fjölbreyttra sjálfboðaliða úr öllum starfsgreinum. Sjálfboðaliðarnir mæta í skólana eða fá nemendur í heimsókn á vinnustaði sína til þess að segja þeim frá störfum sínum. Þeir útskýra út á hvað störfin ganga, lýsa dæmigerðum degi í starfinu og útskýra hvaða menntun, hæfni og styrkleikum þarf að búa yfir fyrir störfin. Þannig fá nemendur dýrmæta innsýn í mismunandi störf og tækifæri til að tala við fólk sem starfar við þau og þekkir út og inn.
Heimildir:
Kristjana Stella Blöndal og Bjarney Sif Ægisdóttir, „Óákveðni nemenda við námsval í framhaldsskóla og skuldbinding þeirra gagnvart námi og skóla“ í Netlu – Veftímariti um uppeldi og menntun
